Informeel leren onder druk?

Voor de zomervakantie kwam ik student Stef Maas (eerder op dit blog geintroduceerd) tegen in de wandelgangen. Stef is in en om zijn studie en onderwijsstage met van alles bezig en vindt het jammer dat hij en zijn medestudenten van andere opleidingen zo weinig in de gelegenheid zijn om ervaringen met elkaar uit te wisselen. En geïnspireerd door de IPON-editie van de TeachMeetNL die hij bijwoonde stelde hij voor om daar wat aan te doen. We hebben daar, samen met een aantal creatieve en innovatieve ICTO-ers, recent over gebrainstormd.

Het is toch wel een serieuze opmerking die Stef maakte. Het gaat hier om informele kennisuitwisseling door studenten. Ik heb eigenlijk weinig zicht op hoe dat gebeurt en wat de kwaliteit is van de uitwisseling van studenten. En zouden ze er betere docenten van worden? Want hoe wordt je een goede leraar als je geen ervaringen uitwisselt met je ‘collega’s’. Hoe kun je als opleiding dit informele proces ondersteunen? Wat is de houding die je in dit opzicht van studenten mag verwachten?

Toen ik studeerde aan de lerarenopleiding was tijdens stageperiodes supervisie & intervisie ingeroosterd, minimaal een keer per week. Minimaal 1,5 uur lang ervaringen uitwisselen, elkaars casussen bespreken, leren van elkaar. Ik ben daar beter van geworden.  Maar de lerarenopleiding is aan het veranderen, en krijgt meer en meer een competentiegerichte structuur. Er zijn momenten ingeroosterd voor studieloopbaanbegeleiding, waar de student ervaringen kan uitwisselen met zijn mede-studenten. Alleen zijn deze momenten niet alleen gericht op de stagepraktijk en is het erg afhankelijk van de studieloopbaanbegeleider of er aan intervisie- en supervisie gedaan wordt. Natuurlijk is er begeleiding op de stageschool, maar daar zijn niet altijd medestudenten. Omdat de opleiding competentiegericht is zijn er studenten die op informele wijze hun ontwikkeling als docent verbreden en verdiepen door in allerlei projecten en initiatieven verzeild te raken, op de opleiding en op hun stageschool. Kunnen ze die ervaringen delen op onze opleiding? Is daar ruimte voor in bijvoorbeeld de slb-uren?

Kortom, het leertraject van de studenten wordt meer en meer persoonlijk van karakter. Studenten ontwikkelen zich op verschillende manieren, op een verschillend tempo. Het risico wat hierbij gelopen wordt is dat de student in zijn leertraject geïsoleerd raakt. En dat kan naar mijn mening niet het geval zijn, zeker niet op een school. Door de veranderende structuur van de lerarenopleiding is het belang van informele kennisuitwisseling tussen studenten nog belangrijker geworden in hun ontwikkeling naar startbekwame docent, die competent is in reflectie en ontwikkeling. Ik denk dat de lerarenopleiding een verantwoordelijkheid heeft om dit te ondersteunen. Daarnaast is het ongelofelijk zonde om al die bijzondere ervaringen en kennis niet te delen met elkaar.

Ik vind dat daarnaast nog iets speelt, maar dat is een gevoel.  Ik vind de houding van sommige studenten erg zakelijk: op school wordt er met name geconsumeerd, daarna gaat men snel weer naar huis. Studenten hebben vaak een baan en/of een gezinssituatie waar rekening mee gehouden moet worden. Dat is de studenten hun goed recht. Ik vind het wel jammer als ik dit gedrag ook terug zie in de stageactiviteiten: “Ik kom mijn lesjes doen….”. Helemaal erg wordt het als hier nog een saus van “zesjes mentaliteit” over heen gegoten wordt. Dit zijn gelukkig uitzonderingen, en ik wil zeker niet de studenten over een kam scheren. Maar in het algemeen durf ik wel te stellen dat de tijd die studenten nemen om zich, naast de formele verplichtingen van colleges en trainingen, op informele wijze te  ontwikkelen onder druk staat. Dat weerhoudt veel studenten ervan om eens een keer in een project te stappen, iets extra’s te doen voor de stageschool of de tijd te nemen om naar elkaar te luisteren en van elkaar te leren. En dat is jammer.

Maar waarom is het dan zo belangrijk? Ten eerste omdat ik denk dat studenten door informeel leren binnen de opleiding betere docenten worden, al was het alleen maar door  uitwisseling van informatie tussen studenten. De medestudent is een klankbord, een spiegel, een bron van inspiratie of de redder in nood. Ten tweede omdat ik vind dat creativiteit en innovatief vermogen hier een rol spelen. Out-of-the-box denken, met elkaar problemen oplossen, elkaar op ideeën brengen. Kwaliteiten waarover een moderne docent, die het onderwijs van de 21e eeuw gaan vormgeven en millenium learners gaan begeleiden, dient te beschikken naast die van vakinhoud, pedagogiek en didactiek. En dat kan nooit alleen plaatsvinden in de formele leeromgeving van onze opleiding. Ten derde vind ik het prima als we docenten opleiden die onafhankelijke, kritische kenniswerkers zijn, maar denk ik dat het onderwijs van vandaag vooral docenten heeft die interafhankelijk kunnen werken, en met elkaar iets kunnen bouwen.

Tijdens de brainstormsessie begin vorige week, hebben we nagedacht op welke manieren de opleiding kan helpen in het inrichten van deze informele leeromgeving. Ik pleit voor een cultuur binnen de opleiding waar alle studenten uitgedaagd worden om zich op verschillende manieren te profileren en authentieke leerervaringen op te doen. Nu zijn daar gelukkig wel wat ontwikkelingen in aan te wijzen, maar het mag van mij wat structureler en meer ingebed zijn in de visie van de lerarenopleiding op leren en onderwijs. Daarnaast moet de school ook een sociale ontmoetingsplaats zijn waar er naast een formeel curriculum ruimte is voor informele kennisontwikkeling en uitwisseling. Waar de student gemotiveerd raakt om zijn creativiteit en innovatieve kracht te tonen, en waar dat vervolgens ook beloond wordt. Gedrag is echter lastig te veranderen, cultuur is niet iets wat je zomaar creëert. Maar je kan wel de randvoorwaarden scheppen en initiatieven ontplooien waardoor studenten gemotiveerd raken om ervaringen met elkaar te delen.

De brainstorm bracht verschillende ideeën op tafel. Iets als een TeachMeet? Informeel van karakter, pure uitwisseling van kennis en ervaringen. Maar binnen een opleiding iets te formeel van karakter? Wat kunnen we leren van evenementen als de Dag van de Dialoog? Wat kunnen we bereiken met ICT? Het event MiXM kwam op tafel, waar ik ook een deel van heb bezocht. Het is zeker de moeite waard om te kijken hoe we door het gebruik van verschillende media en sociale netwerken de informele uitwisseling van informatie tussen studenten kunnen ondersteunen en versterken. Is er een crossmedia-concept te bedenken waar we de actieve rol en verantwoordelijkheid van de student kunnen benadrukken, de student als prosumer.

We brainstormen binnenkort verder. Over het het idee van Stef.

Photo by fisserman | Flickr