Blijven denken

Dat er in het onderwijs veel aandacht bestaat voor ‘leren denken’ in de lessen is belangrijk. The World Is Flat en we hebben ze nodig, die kenniswerkers met A Whole New Mind. Een actieve, creatieve en kritische houding verwachten we van onze leerlingen. Dat zullen ze nodig hebben voor die tien tot veertien banen….voor hun 38e. Ga d’r maar aanstaan. Shift happens.

Dus praten we in het onderwijs over het aanleren van kritische informatievaardigheden, softskills en  21st century learning skills. Het gaat niet alleen meer om weten dat, maar ook om weten hoe. Procedurele kennis naast declaratieve. Deze kennis moet ook in nieuwe situaties worden toegepast, transfer. Het gaat om het aanleren van een bewustzijn van eigen denken en strategieën om het eigen denken effectiever te maken. Een voorwaarde is om deze vaardigheden expliciet te maken in een curriculum. Het is vervolgens aan de docent om de leerlingen deze vaardigheden aan te leren en ze hierin te begeleiden. En uit eigen ervaring weet ik dat dit makkelijker gezegd is dan gedaan.

Leren denken met Aardijkskunde
Joop van der Schee, bijzonder hoogleraar onderwijsgeografie en werkzaam bij het Onderwijscentrum van de VU, verzorgde 17 september j.l. een gastcollege voor de masteropleiding Leren & Innoveren van Inholland. Het  thema was ‘leren denken’ en hij had de studenten een artikel laten lezen over de door David Leat ontwikkelde methode Thinking Through Geography en de Nederlandse variant Leren denken met Aardrijkskunde, waarvan van der Schee co-auteur is.

Leren denken met Aardrijkskunde is een methode voor aardrijkskundedocenten met werkvormen inclusief materiaal en instructiestrategieën om ze toe te passen in de les. Het doel van de werkvormen is om leerlingen op een uitdagende wijze geografische inzicht bij te brengen, maar ook om leerlingen beter te laten leren. Het gaat om simpele werkvormen zoals het taboespel of welk woord weg tot complexere werkvormen als het gebruiken van een Venn-diagram. Zie deze site voor een prachtig overzicht van de werkvomen (en een toelichting op  TTG en Leren denken met Aardrijkskunde).

Generieke kenmerken van de TTG-werkvormen zijn dat ze, mits goed uitgevoerd, een actieve bijdrage van de leerling uitlokken als het gaat om het toepassen van denkvaardigheden, (vaak) in groepsverband. Het zijn werkvormen waar meerdere goede antwoorden mogelijk zijn, zodat de leerlingen hun geografisch inzicht en kennis moeten inzetten om er met elkaar uit te komen. Op deze wijze worden algemene- en geografische denkvaardigheden als informatie verzamelen, ordenen, classificeren, redeneren, oorzaak-gevolg, concluderen, beoordelen, plannen, reflecteren, mental map, etc. getraind.

TTG in de praktijk
In Engeland is TTG een succes te noemen. Docenten zien het als een goede methode om hun leerlingen te activeren en te motiveren, maar ook als ondersteuning van hun professionele ontwikkeling als docent in een onderwijssysteem waar de rollen worden omgedraaid. De benadering van TTG is in Engeland opgenomen in het National Curriculum en heeft in spin-offs geresulteerd voor de andere vakgebieden. Dat laatste is in Nederland ook het geval met Leren denken-methoden voor bijvoorbeeld geschiedenis, economie en wiskunde.

Leren denken met Aardrijkskunde is in Nederland ondersteund door nascholing van docenten. Vervolgens is er onderzoek gedaan naar het toepassen van de TTG-strategieën in de les door de docenten die deze nascholing hebben gevolgd. De resultaten van dit onderzoek komen o.a. terug in het artikel New Strategies for Learning Geography: a tool for teachers’ professional developmemt in England and The Netherlands (Leat, van der Schee & Vankan, 2005). Sorry, zit achter een slotje.

Uit het onderzoek blijkt dat het toepassen van de werkvormen de leerlingen inderdaad motiveert en dat het  leerlingen uitdaagt om denkvaardigheden toe te passen. Voor een groot deel van de docenten had het toepassen van TTG effect op de persoonlijke motivatie en stimuleerde het ze om na te denken over de metacognitieve vaardigheden van leerlingen. Een klein deel geeft aan dat ze er creatiever door werden en dat het tot verbeteringen leidden in het plannen van lessen.

Makkelijker gezegd, dan gedaan
Opvallend in het onderzoek is dat docenten meer kiezen voor het toepassen van de de ‘eenvoudige’ werkvormen in de les, dan de complexere werkvormen. De auteurs van het artikel geven aan dat dit hoogstwaarschijnlijk te maken heeft met het niveau van de pedagogisch-didactische vaardigheden van de docent. Docenten kiezen die werkvorm waar ze zich ‘veilig’ voelen om deze toe te passen. Naast de vaardigheden van de docent, bestaat er ook een organisatorische afweging. In het gastcollege stelt van der Schee dat als het gaat om het vraagstuk hoe leerlingen optimaal te laten leren, deze vaak organisatorisch benadert wordt, dan vanuit leerdoelen en de leerling. Dit gaat bijv. vaak ten koste van een kwalitatieve invulling van het onderdeel ‘nabespreken’ in de les. En dat is toch waar de leerling zicht moet krijgen op hoe hij heeft geleerd en wat de vervolgstappen zijn. Ik kijk mezelf hier ook in de spiegel!

Dus het is makkelijker gezegd dan gedaan. Ondersteuning van docenten in het begeleiden van leerlingen met denkvaardigheden blijft belangrijk. Betekenisvol leren is niet automatisch een leerstijl die veel leerlingen hebben, ook omdat ‘wij’ dat vaak niet trainen in het onderwijs. Belangrijk is ook de visie van de school in deze. Vaak sociaal constructivistisch op papier, maar ook op de werkvloer? Hoeveel aandacht is er voor procedurele kennis in de toetsen? Laten we ons niet teveel sturen door ‘het boek moet uit’? Nemen we het trainen van denkvaardigheden mee in de keuze van methodes?

Dat er in het onderwijs veel aandacht bestaat voor ‘leren denken’ in de lessen is belangrijk. Het past bij de rol van docent om de leerlingen te begeleiden in proces, maar laten we met elkaar aandacht besteden hoe we dat concreet doen in de les. Vanuit organisatie en leerinhoud. Op school en op de lerarenopleiding.

Blijven denken dus.

afbeelding: bron