Mijn dochter Benthe (7) zit in groep 4 van de basisschool en gaat na de vakantie de tablet (iPad) gebruiken ter ondersteuning van het schrijven. Benthe heeft cerebrale parese met als gevolg onder andere een spastische rechterarm- en hand. Hoewel Benthe prima kan schrijven, met links, heeft ze moeite met o.a. het tempo. Het schrijven middels de tablet zou haar goed kunnen ondersteunen. Benthe wordt de eerste leerling van de school die de tablet in de klas gaat gebruiken. De juffen hebben aangegeven op dit terrein geen expertise te hebben, en dus verwachten we de komende periode intensief met de juffen te gaan overleggen over de betekenisvolle inzet van de tablet. Hoewel Benthe prima kan schrijven, met links (gedwongen, maar is ze ook linkshandig?), heeft ze moeite om o.a. het tempo bij te houden. Bij dictee-oefeningen wacht de klas op Benthe. Na een dergelijke oefening moet Benthe even bijkomen van de inspanning. Het werken met een tablet zou verlichtend kunnen werken.
Invloed van CP op schrijven
Door de beperking van Benthe ga ik nadenken over wat schrijven eigenlijk van je vraagt:
- Een bepaalde pengreep
- Druk zetten op papier (kracht)
- Coördinatie van kleine bewegingen, de spieren in de vingers
- Visualiseren van de letter
- Terughalen van informatie over welke beweging tot de letter leidt
- Het ‘schrijven’ van de letter: de juiste vorm, de juiste maat, de juiste positie op papier, met genoeg afstand tussen de volgende letter;
- Het coördineren of bovenstaande proces goed verloopt.
En dit allemaal in een vlot tempo, met een leesbaar resultaat.
CP beïnvloedt dit proces, en hoewel Benthe kan schrijven, vraagt dit proces veel energie (een vergelijking: je hangt aan de rekstok, maar er is niemand die je opvangt, dus je moet je vasthouden), en begrijp ik goed waarom Benthe moet bijkomen van deze activiteit. Aubrey Bailey schrijft hierover. Bailey geeft aan dat je voor het schrijven met de hand (1) kracht nodig hebt, (2) fijne motorische vaardigheden, (3) een goed ontwikkeld visueel begrip/geheugen en (4) gecontroleerde oog-bewegingen en dat deze gebieden getraind dienen te worden om goed te schrijven. Hoewel Benthe met links schrijft kost dat kracht en energie, activiteiten met links zorgen voor extra spanning op rechts. Het is belangrijk om kracht en de fijne motorische vaardigheden te ontwikkelen. Benthe doet dat middels revalidatie, bijvoorbeeld via een programma zoals Cowboys en Indianen, maar dient ook aandacht te krijgen op school.
Maar wat vraagt typen eigenlijk?
- Weten welke letter je gaat ‘schrijven’
- Kiezen van een vinger
- De letter herkennen op het toetsenbord (of doe je dat eerst, en kies je daarna een vinger?)
- Drukken op de juiste letter
- Het resultaat beoordelen
Dat kost een stuk minder energie, het eindproduct is altijd leesbaar. Ik kan mij voorstellen dat dit ook nog eens motiverend werkt, het gevoel van eigen kunnen versterkt, om te gaan schrijven.
Schrijven ≠ typen
Ik heb het hier over schrijven in de zin van het snel en effectief overbrengen van informatie. Het typen op de iPad vervangt niet het schrijven met de hand. Ondanks de beperking kan Benthe schrijven en betreft het geen situatie waar de beperking het schrijven onmogelijk maakt. Het schrijven op de iPad associeer ik met de discussie over het schrijfonderwijs met de tablet: heeft leren schrijven nog zin in een tijdperk van computers en tablets? Jolien Francken schrijft hier onder andere over in een artikel in 4W: schrijven is niet hetzelfde als typen.
Francken beschrijft onderzoek waaruit blijkt dat het schrijven met de hand andere effecten heeft op cognitieve functies dan het typen middels een toetsenbord. De oorzaak van deze verschillen zijn te verklaren door de motorische handeling van het schrijven:
- Schrijven zorgt voor betere fijnere motorische vaardigheden;
- Bij het lezen wordt informatie gebruikt van de motorische routines waarmee de letters worden geschreven;
- Variatie in het schrijven van letters door kinderen is van belang om zo goed de eigenschappen van letters te leren wat vervolgens weer bijdraagt aan het beter herkennen van de letters, en dat blijkt weer een goede voorspeller te zijn voor de latere leesvaardigheden, want:
- Bij kinderen die letters schrijven worden hersengebieden actief tijdens het zien van de letters die bij volwassenen worden gebruikt tijdens het lezen.
Schrijven is dus niet hetzelfde als typen. De tablet kan volgens mij wel ondersteuning bieden bij het motorische proces van schrijven. Met een tabletpen kan het gevoel van pen en papier nagebootst worden en er zijn genoeg apps die deze affordance koppelen aan schrijfonderwijs.
Maar goed, ik ben geen expert op het terrein van schrijfonderwijs. In groep 3 heeft Benthe geleerd alle letters te lezen en te schrijven, en in groep 4 oefent ze verder in het ontwikkelen van een vloeiend schrift. Benthe haalt een hoog niveau als het gaat om lezen dus dat is ook positief. Toch gaat Benthe de tablet inzetten in een belangrijke periode in de ontwikkeling van haar schrijfvaardigheden. Belangrijk om te constateren dat het schrijven met de hand en het typen op de tablet twee parallele processen betreffen.
Informatie
Wij hebben de school van Benthe in contact gebracht met Tess Jongepier, een ICT en schrijfspecialist bij Heliomare, waar Benthe revalideert. Tess biedt via een Yurls-pagina en Pinterest-borden relevante informatie aan over schrijfonderwijs en het gebruik van de tablet (ICT) om dit onderwijs te ondersteunen. Op de Yurls-pagina staan ook een aantal tutorials over praktische zaken zoals voorkomen dat leerlingen apps verwijderen van de tablet e.d. Praktische tips voor de juffen die opeens een ‘iPad-leerling’ in de klas hebben zitten.
Zoals gezegd, de komende periode zullen we actief zijn met het bedenken hoe Benthe de iPad betekenisvol kan inzetten. Benthe zal vlot moeten leren typen, en kunnen we kiezen uit een vrachtlading aan apps om dit doel te bereiken. Op welke wijze kan de iPad ondersteuning bieden aan het handmatig schrijven? En dan zijn er de praktische zaken. De school is eigenaar van de tablet maar Benthe is de gebruiker. Mag Benthe de iPad dan ook mee naar huis nemen? Hoe regelen we het met de Apple-ID en aanschaf van apps (via giftcards?)? Hoe integreren de juffen het werken met de iPad in de leeractiviteiten voor Benthe?
Hoewel de school niet structureel tablets inzet ten behoeve van instructie en leren, en in mijn perceptie vrij weinig met ICT doet, wil niet zeggen dat Benthe dat thuis niet doet. Benthe oefent op ‘mijn’ iPad op spelende wijze met taal, rekenen en oplossen van problemen. Deze apps kan ze nu ook op school inzetten, en ik ben benieuwd of en hoe we deze ingangen met de juffen kunnen gaan benutten.