Dé Onderwijsdagen vinden plaats en dat is voor SURF een goed moment om nieuwe publicaties te delen. Zo blogde ik gisteren al over het Trendrapport 2016. Vandaag verscheen een whitepaper van SURF over onderwijs op maat. Er is in het hoger onderwijs steeds meer vraag naar gepersonaliseerd en flexibel onderwijs. Mede op basis van de inzichten van de hogescholen, universiteiten en studentenverenigingen wordt er in het paper een perspectief op onderwijs op maat beschreven. Maar is het het juiste perspectief?
Waarom?
Waarom is onderwijs op maat nodig?
Vanuit het perspectief van (1) de student kan gesteld worden dat de studentenpopulatie steeds diverser aan het worden is. Studenten met verschillende achtergronden, uit verschillende fasen in hun carrière en specifieke leervragen vragen om gepersonaliseerde en flexibele leerwegen die zoveel als mogelijk aansluiten bij hun context, waarbij ze controle hebben over tijd, plaats en tempo, en het bovendien steeds normaler beginnen te vinden om onderwijs bij verschillende instellingen te volgen, en zelfs buiten de instellingen om.
Vanuit het perspectief van (2) de docent vraagt onderwijs op maat vakbekwame professionals die deze gepersonaliseerde en flexibele leerwegen kunnen ontwerpen en kunnen begeleiden. Dit is een nieuwe rol, en dat vraagt vaak een transformatief leerproces van de docent. Een ingrijpend vernieuwingstraject, waarbij aandacht dient te zijn voor de persoonlijke capaciteiten en voorkeuren van een docent, en een multidisciplinaire samenstelling van het team.
Vanuit het perspectief van (3) de arbeidsmarkt wordt gesteld dat banen en werk steeds sneller veranderen, onderhevig aan de snelle veranderingen in de technologie. Dat vraagt naast de medewerker als vakspecialist ook de medewerker die flexibel en wendbaar is, die voortdurend op de hoogte is van de laatste kennis en die beschikt over communicatieve vaardigheden, probleemoplossend vermogen en goed kan samenwerken.
Het laatste perspectief is die van (4) de onderwijsinstelling die dus enerzijds voor de uitdaging staan om effectief en betekenisvol onderwijs in te richten, anderzijds de kwaliteit van het onderwijs dienen te bewaken. Onderwijs op maat kan mogelijk leiden tot curricula die dermate flexibel zijn dat studenten hun eigen pad in eigen tempo kunnen volgen, aansluitend bij hun omstandigheden, en gericht op een leven lang leren. Daarmee is het mogelijk een oplossing voor problemen als studieswitching en uitval.
Wat?
Wat is onderwijs op maat? Het gaat om gepersonaliseerd en flexibel onderwijs, onderwijs dat niet vertrekt vanuit een curriculum, maar is afgesteld op de wensen en voorkeuren van de student. SURF geeft in het paper aan dat er verschillende verschijningsvormen zijn van onderwijs op maat, voor de student terug te brengen in vijf dimensies:
Wat studenten leren:
- Inhoudelijke keuzevrijheid, ten aanzien van onderdelen van het curriculum en keuze van instelling
- Passend bij hun achtergrond, rekening houden met verschillen in voorkennis en ervaring
Hoe studenten leren:
- Op hun eigen tijd, plaats en tempo, rekening houden met verschillende leefomstandigheden van de student
- Op hun eigen niveau, sommige vakken op een hoger niveau, sommige vakken op een lager niveau
- Op hun eigen manier, leren op de manier die het beste bij hen past (wat volgens mij niet wil zeggen dat die manier altijd de beste manier is om een taak op te lossen)
Didactisch perspectief
Dit zijn de bekende aspecten van gepersonaliseerd onderwijs. Echter, ik denk dat als het gaat om het ontwerpen van onderwijs deze aspecten als ontwerpeisen onvoldoende zijn om effectieve en betekenisvolle flexibele leerwegen te ontwerpen. Wat ik zie bij mij eigen instelling, maar ook wel een beetje in de voorbeelden die genoemd worden in dit paper, is dat er allerlei varianten ontstaan, die m.i. terug te brengen zijn op vormen van traditioneel deeltijdonderwijs.
Het perspectief dat m.i. ontbreekt is die van de authentieke beroepstaak als startpunt van het leerproces, een essentieel uitgangspunt in het hoger beroepsonderwijs, en de competentieontwikkeling van de student. Jos Fransen benoemt dit didactisch perspectief van flexibilisering in zijn lectorale rede, ik schreef daar eerder een blogpost over. Het ontwerpen van gepersonaliseerde leerwegen vraagt een analyse van (1) leerprocessen, (2) de mate van sturingsverantwoordelijkheid, (3) de relatie met de beroepscontext en (4) het inrichten van een ondersteunende leeromgeving.
Uitgangspunt bij flexibilisering dient de beroepspraktijk van de student te zijn en de kwaliteit van de competenties die de student ontwikkeld, waarbij er ruimte is voor de student om eigen leervragen te formuleren en invloed kan uitoefenen op de inhoud en vormgeving van zijn leerweg zodat hij zijn eigen talenten kan ontwikkelen.
Vraagstukken
Dit didactisch perspectief mag m.i. sterker naar voren komen in het debat over onderwijs op maat. In het paper beschrijft SURF vraagstukken die gaan spelen bij het organiseren van onderwijs op maat. Er zijn nogal wat uiterste consequenties zoals de loskoppeling tussen studiepunten en studielasturen, het loskoppelen van diploma’s van een vast curriculum. Er dient sprake te zijn van leerwegonafhankelijke toetsing, een curriculum dat wordt samengesteld op basis va gewenste uitgangspunten. En wat zijn hierbij de gevolgen van keuzevrijheid? Voor kwaliteit en samenhang van het samengestelde curriculum? Het contract met het instituut verandert ook: instituten zullen zich gaan focussen op het begeleiden van studenten in hun leerpad, waarbij de verantwoordelijkheid voor het leren voor een groot deel bij de student komt te liggen.
Het paper onderwijs op maat biedt een perspectief op onderwijs op maat dat instituten in het hoger onderwijs kunnen gebruiken bij het nadenken over gepersonaliseerde en flexibele leerwegen. Hoewel het didactisch perspectief m.i. onderbelicht blijft, worden er in het paper wel hele relevante vragen gesteld die helpen bij dit nadenken.