Vorige week zag ik via LinkedIn enkele enthousiaste bijdragen van Felix van Vugt (HU) voorbij komen over het toepassen van Lesson Study. Vandaag zag ik de bovenstaande video-opname van de bijdrage van Siebrich de Vries (RUG) op de researchED Amsterdam 2018 verschijnen. Lesson Study is een methodiek uit Japan waar docenten gezamenlijk op onderzoeksmatige wijze lessen ontwikkelen en testen. Het wordt gezien als een hele krachtige vorm van docentprofessionalisering, één van de centrale onderwerpen in het semester Effectief Innoveren van de masteropleiding dat volgende week van start gaat. Mooi moment om een blogpost aan dit onderwerp te wijden.
Lesson Study
In bovenstaande video beschrijft Siebrich de Vries, vakdidacticus bij de lerarenopleiding van de Rijksuniversiteit Groningen, Lesson Study als een mooie manier van professionaliseren van docenten. Zoals beschreven kent Lesson Study zijn oorsprong in Japan waar het 140 jaar (!) geleden is geïntroduceerd tegelijk met de introductie van het nieuwe onderwijssysteem. De Vries is met een groep collega’s in Japan geweest om te ervaren hoe het daar wordt ingezet. Felix van Vugt maakte ook onderdeel uit van deze groep, en heeft er een mooie bijdrage over geschreven. In Japan is Lesson Study een professional development routine van docenten. Leren is een deel van je werk en Lesson Study is een deel van het leren, vat De Vries samen.
Lesson Study betreft een (ontwerpgerichte) onderzoekscyclus waar docenten in teamverband heel systematisch een les ontwerpen, testen en evalueren. Lesson Study is geen quick fix, stelt De Vries. Een onderzoekscyclus kan zes weken, drie maanden of een jaar duren. Bij voorkeur doe je dit in een klein team van vier docenten. Het is een docentgestuurde vorm van professionalisering, gericht op de eigen praktijk. De methodiek zorgt er voor dat theorie en praktijk verbonden met elkaar raken, benoemt De Vries. Inzichten uit de onderzoek worden gelijk in de praktijk gebracht door deze gezamenlijk te testen in een andere context. De Vries: “Docenten hebben zelf nauwelijks in de gaten dat ze onderzoek aan het doen zijn”. Lesson Study wordt in Nederland van primair tot hoger onderwijs toegepast.
Cyclus
De cyclus bestaat uit zes stappen (zie onderstaande afbeelding). De Vries geeft aan dat het niet zoveel zin heeft om een keer zo’n cyclus te doorlopen. Je ervaart hoe de techniek werkt, je bent het nog aan het leren. Het is haar ervaring dat docenten wel een paar cycli nodig hebben om er vertrouwd mee te raken. Het is een proces dat docenten voortdurend zouden moeten doorlopen, voortdurend leren.
De Vries neemt kort de stappen door. Aan de basis van Lesson Study ligt een onderzoeksthema (1), bijvoorbeeld een probleem dat leerlingen of studenten bij een vak ervaren. Dit probleem dient goed geanalyseerd te worden, bijvoorbeeld via verdere verkenning door middel van een literatuurstudie of verkenning van good practices.
Vervolgens wordt er heel gedetailleerd een nieuwe didactische aanpak ontworpen en wordt er een onderzoeksles voorbereidt (2). De didactische aanpak dient rekening te houden met verschillen tussen leerlingen: alle leerlingen dienen bereikt te worden.
Dan wordt de onderzoeksles gegeven waarbij één docent de les geeft, de anderen observeren (3). De observanten kijken niet naar de docent, maar naar de studenten: wat is het effect van wat de docent doet op het denken en leren van de studenten? Dat vraagt van het ontwerp dat het denken en leren van de studenten zichtbaar wordt gemaakt, anders kun je het niet observeren.
Op een vraag uit het publiek of je deze observatie niet achteraf via video-opnames kunt doen, antwoord De Vries dat de kracht juist ligt bij het live observeren: naast een leerling/student staan en kijken wat die aan het doen is. Dat is wel een uitdaging om te organiseren, geeft De Vries toe. Je zou de video-camera wel als onderzoeksinstrument kunnen inzetten door deze gericht op een groepje studenten te richten, en deze opname verder te analyseren.
Zo snel mogelijk na afloop van de les wordt deze besproken (4). De Vries geeft aan dat de eerste onderzoeksles vaak mislukt doordat studenten toch weer anders reageren dan je had verwacht. Naast de observaties kun je ook data verzamelen door studenten te interviewen, werk van studenten te bestuderen, of door het afnemen van een test of survey.
De Vries geeft aan dat studenten op de hoogte worden gebracht van een onderzoeksles, maar dat dit eigenlijk geen invloed heeft op hun gedrag in de les. Studenten worden in deze opzet wel serieus genomen, ze zijn partner in het leren van hun docenten.
Het nabespreken van de les door het team zou bij voorkeur begeleidt moeten worden door een expert/deskundige die het team kan helpen met het duiden van zaken, om zo het team een stapje verder te helpen. Na het bespreken wordt de les op aspecten herzien, en wordt er opnieuw een onderzoeksles georganiseerd (5). En zo verder.
De laatste stap betreft reflectie op het proces (6). Wat hebben we er nu van geleerd? Welke inzichten heeft het ons gebracht? Welke vragen heeft het opgeroepen? Zowel op het niveau van de schoolorganisatie als de individuele docent.
Professionalisering
De kracht van de methodiek zit hem in het gezamenlijk ontwerpen en uitvoeren van een les. Door in de observatie te focussen op het denken en leren van leerlingen en studenten analyseer je het eigen didactisch handelen, en kun je deze gericht verbeteren. Dat blijkt ook uit de meta-analyse van Hattie, geeft De Vries aan: docenten leren het meest door feedback op hun handelen en door evaluatie van het leren van leerlingen.
Door het doorlopen van de cyclus begrijp ik inderdaad dat dit geen quick fix is. Dit doe je niet even snel. Maar door gezamenlijk systematisch te werken aan verbetering van lessen creëer je eigenaarschap van betrokkenen over het probleem en de oplossing. De Vries geeft aan dat er sprake is van een spin-off: docenten zijn in hun gewone lessen bewuster bezig met het denken en leren van de leerlingen. Maar je ontwikkelt ook de onderzoeksvaardigheden van docenten.
Lesson Study is volgens De Vries ook een uitstekende manier om de visie op onderwijs van een school tot leven te brengen. Organiseer binnen de school meerdere Lesson Study teams die op basis van hun eigen onderzoeksthema aan de slag gaan, maar die je wel een specifieke opdracht kunt geven om aandacht te hebben voor de visie op onderwijs. Je kan teams de lessen aan elkaar laten presenteren om zo te praten over de gemeenschappelijke delers.
De Vries noemt een ervaring uit Japan, waar elke docent jaarlijks een rapport schrijft naar aanleiding van een cyclus. Deze rapporten, uitgewerkte lessen, staan aan de basis van leergangen in Japan. Deze worden binnen een schoolteam besproken, maar ook binnen districten.
Kracht
De Vries sluit haar bijdrage af door het benoemen van de belangrijkste opbrengsten van de methodiek. Allereerst noemt ze de veranderingen bij de docent, ten aanzien van kennis en didactisch handelen. De methodiek levert nieuwe inzichten op over eigen handelen. Als tweede punt noemt ze het ontstaan van een community of practice, als gevolg van het samenwerken en uitwisselen van kennis. Ten derde draagt het doorlopen van de cyclus bij aan de ontwikkeling van een onderzoekende houding van de docent: er wordt systematisch en kritisch naar het leren van studenten gekeken. Als laatste opbrengt noemt De Vries dat er onderwijsmateriaal wordt ontworpen waar veel meer uitgegaan wordt van het leren van de studenten waardoor zij uiteindelijk beter gaan leren.
Er zijn wel beïnvloedende factoren. Zo dient een docent gemotiveerd te zijn voor deze aanpak en dient hij of zij te beschikken over voldoende didactisch repertoire. Begeleiding op proces en inhoud en aandacht voor het samenwerken in het team is van groot belang. En er zijn natuurlijk de randvoorwaardelijke zaken zoals tijd, ruimte en goede ondersteuning van de leidinggevende.
Tot slot
Lesson Study wordt populair in het Nederlandse onderwijs. Het faciliteert de dialoog tussen docenten over onderwijs en draagt bij aan de professionalisering van docenten. Ik denk aan de term capacity building van Fullan. Het lijkt mij ook een methode om op een gerichte, kritische wijze na te denken over het implementeren van onderwijsvernieuwing in de praktijk, om docenten het gesprek hier over te laten voeren, waardoor er ook draagvlak ontstaat voor de onderwijsvernieuwing. Succesvolle implementatie van onderwijsvernieuwing valt en staat bij een feedbackcultuur in de school.
Lesson Study mag wat mij betreft onderwerp van gesprek zijn bij mijn hogeschool. Is dat het al?
Meer informatie over Lesson Study in Nederland:
Helder artikel, Jeroen. Binnen mijn paper course Effectief Innoveren over de PLG benoem ik de methodiek van Lesson Study. Ik heb twee jaar terug gewerkt met deze methodiek. De VU gaf ondersteuning aan ons team (zij bieden trouwens ook de opleiding procesbegeleider Lesson Study). We hebben indertijd een nieuwe lessen voor LOB mee vormgegeven. Interessant en leerzaam.
Goed geschreven Jeroen! Ik geef zelf een presentatie op de ATEE Winter Conference. Titel paper: Lesson study as a method of transformative learning approach to support teacher educators’ technology professionalization.
Dank je wel voor je reactie Geraldine! Ja, dit is een mooi voorbeeld van hoe je een PLG kunt ontwikkelen! En ik denk dat het belang van procesbegeleider groot is! Goed om te lezen over je ervaring!
Kijk eens aan! En juist ten aanzien van het transformatief leren, lijkt mij procesbegeleiding heel belangrijk!