De recente ontwikkelingen in Turkije, de Brexit en de identiteitscrisis in Europa, het debat over vluchtelingen, Putin met zijn USSR-retoriek en Trump met zijn ‘make America great again’. Het zijn allemaal voorbeelden waarin politieke nostalgia een belangrijke rol spelen. In een uitgave van SCENARIO lees ik over chronotopen, de wijze waarop we ons oriënteren op het verleden, het heden en de toekomst. En als het gaat om de toekomst, zien we dat deze toekomst niet meer besproken wordt als de ‘betere wereld’ die we willen creëren, maar als een toekomst die voorkomen dient te worden. Een paradigma-shift.
Het artikel beschrijft de visie van een aantal denkers/wetenschappers die zich bezighouden met de time perspective theory. Deze theorie bestudeerd de wijze hoe we naar het verleden, heden en de toekomst kijken en hoe dat het gedrag van mensen beïnvloedt. Hoe ervaren we dit? Hoe voelen we ons daarbij? Hoe stellen we het ons voor? De wetenschappers stellen dat als het gaat om het kijken naar de toekomst er sprake is van een crisis.
Pessimistische chronotoop
De afgelopen 200 jaar werd het concept toekomst geïnterpreteerd als open. Als een ‘betere wereld’ die we creëren op basis van positieve keuzes en inzichten. Een optimistische visie. Deze chronotoop heeft op vele gebieden als een culturele gids heeft gewerkt. Denk aan het kapitalisme, socialistische ideeën over een gelijke samenleving, ontwikkelingen in de technologie.
In recente maatschappelijke en politieke ontwikkelingen zien de wetenschappers dat er op een andere manier naar de toekomst wordt gekeken. Het gaat niet meer om toekomstplannen die gericht zijn op een beter bestaan in de toekomst (’Yes, we can!’) maar om nostalgische visies om een specifieke toekomst te voorkomen (‘Lock her up!’). Een pessimistische visie. Het voorbeeld van het debat over klimaatverandering wordt gegeven. Vaak besproken als een toekomst die voorkomen dient te worden, maar er wordt nauwelijks gesproken over welke toekomst we dan willen bereiken.
Small heroics
Het gevolg van het leven in een pessimistische chronotoop is dat mensen niet meer geloven dat wat je doet in het heden gevolgen heeft voor de toekomst. Mensen zien zichzelf niet meer als ‘agents for social change’. Als oplossing wordt gegeven dat er meer aandacht moet zijn voor small heroics: ‘heroes change things because they act’. Deze activiteiten worden gezien door anderen, en hebben een positief effect. Als de concentrische cirkels die naar buiten bewegen als je een steen in het water gooit.
Ik ben volgens mij een optimist. Tot het naïeve af. Ik wil niet terugvallen op het fatalistische denken dat zo overheerst in deze tijd. Ik wil mijn dochter meegeven dat de toekomst van haar is, en dat ze die kan vorm geven naar eigen wens. Samen met anderen.
Een taak voor opvoeding en onderwijs: heldendom. The future is bright.
Afbeelding van Pixabay.