Kernreflectie op Onderwijsradio.nl

In een blogpost van Annet Smith las ik over een gratis webconferentie over het creëren van draagvlak voor innovatieprojecten in het beroepsonderwijs. Daar kan ik wel wat ondersteuning in gebruiken, dus ik stem op 16 juni tussen 20:00 en 21:00 af op Onderwijsradio.nl (bestaat niet meer). Ik had nog niet eerder gehoord van Onderwijsradio.nl, dus ik nam vandaag een kijkje. Het eerste wat ik tegenkom is een item over kernreflectie en multi-level learning van Fred Korthagen. En dat vind ik interessant!

De meeste docenten op de School of Education Amsterdam zijn getraind in kernreflectie en wij proberen het zoveel mogelijk te integreren in het coachen van studenten en elkaar. Voor mij is het een belangrijk geweest voor het formuleren van één van de niveaus van wat ik als vlak leren noem: vlak leren op persoonlijk niveau.

Fight, flight, freeze
Het 20 minuten durende gesprek (directe link naar mp3, helaas link bestaat niet meer) is een uitstekende introductie op het onderwerp kernreflectie en multi-level learning. Fred Korthagen praat over de onderwijsvernieuwingen die hij de laatste 10 jaar is tegen gekomen. Hij ziet een internationale trend: ze mislukken bijna allemaal! Hoe komt dat? Mensen hebben toch mooie ideeën over onderwijs? Waar gaat het mis?

Korthagen stelt dat de boodschap van die ideeën vaak is: “We moeten vernieuwen!” (moetisme). Bij veel docenten wordt deze boodschap ontvangen als: “Doe ik het dan niet goed?”. De docent die dat zegt voelt zich op dat moment niet gezien in zijn kracht, de ontwikkeling stopt, de weerstand ontstaat! Docenten gaan tegen de vernieuwingen vechten, vluchten er voor of verstarren en staan stil. Fight, flight of freeze. Door deze negatieve benadering, vaak onbedoeld, ontstaat er een belemmering die leidt tot onvoldoende draagvlak  voor de onderwijsvernieuwing.

Competentiegericht onderwijs is hier een goed voorbeeld van. Het lijkt een goed uitgangspunt, zegt Korthagen. Natuurlijk zijn competenties belangrijk, maar kan je leraarschap wel vangen in het lijstje van competenties? Zaken als passie, enthousiasme, innoverend vermogen, humor, geduld, mensen zien zo als ze echt zijn komen niet voor in dat lijstje, maar maken wel wat een goede leraar is. Over de zin en onzin van competentiegericht opleiden heeft Korthagen in 2004 een artikel (pdf) geschreven.

Flow
Ik ben het met Korthagen eens. Ik vind het ook veel vruchtbaarder om je te concentreren op wat je wel kan, dan steeds te bevestigen wat iemand niet kan. De positieve benadering gaat om aansluiten bij de kracht van mensen, de vierde ‘f’: flow. Benoem de kernkwaliteiten van mensen en denk mee hoe ze die verder kunnen uitbouwen. Dat is ook de visie van studieloopbaanbegeleiding op onze School. Wij gebruiken daar kernreflectie voor, een gesprekstechniek die de kernkwaliteiten van studenten voorop stelt en bevestigd. Vervolgens is dit de basis om te kijken hoe de student die kernkwaliteiten kan inzetten om te werken aan zijn competenties. Competenties zijn namelijk aan te leren, kernkwaliteiten niet, die heb je. Kernreflectie helpt ook om belemmeringen te benoemen die die kracht evt. in de weg staan. Wij proberen de student te helpen bij het wegnemen van deze belemmeringen zodat hij/zij kan in flow kan geraken en kan leren.  Kernreflectie werkt alleen goed als het authentiek is, het kan geen trucje zijn. Ook de coach moet uitgaan van zijn kernkwaliteiten tijdens het gesprek met de student, met collega’s of leidinggevenden. Als beide in flow zijn, kan er ontwikkeling plaatsvinden.

Ui
Hoe zet je die kernkwaliteiten in om je competenties te ontwikkelen? Belangrijk uitgangspunt van kernreflectie is dat de ontwikkeling van competenties bepaald wordt door waar je als persoon in gelooft. Korthagen gebruikt daar het ui-model (zie afbeelding, bron: SLO) voor. Gedrag en competenties zijn  (wat doe je, wat kun je)  de buitenste lagen van de ui, naar binnen toe kom je bij de innerlijke drive van personen. Korthagen gaat er vanuit dat er in alle lagen ontwikkeling plaatsvindt, multi level learning noemt hij dat.

Terug gaan naar onderwijsvernieuwingen. Er is dan sprake van een verandering van de omgeving in relatie tot het gedrag van de docent. Wil je als school de docenten mee krijgen in de onderwijsvernieuwing, gedragsverandering teweeg brengen,  dan moet je beginnen bij het aanspreken van de interne drive van de docent en het aanspreken en bevestigen van zijn kernkwaliteiten. Ontwikkelen en leren begint bij motivatie! Dat weten we allemaal. Toch is het toepassen weerbarstiger en daarom is het ook belangrijk  dat een methode als kernreflectie schoolbreed wordt toegepast. Het is niet alleen iets tussen docent en student/leerling, maar ook tussen docenten onderling en tussen management en docenten moet dit gedragen worden. En vooral die laatste twee relaties zijn soms lastig te bewerkstelligen, onder de dagelijkse druk van moeten en tijd te kort.

Vlak leren
In een eerdere blogpost schreef ik over vlak leren, noem het een mash-up van allerlei leertheorieen en -benaderingen om voor mijzelf te formuleren waarom het belangrijk is om in flow te zijn en hoe ik dat voor mij zelf het beste kan bereiken. Ik beschrijf in deze post vlak leren op persoonlijk niveau. Kernkwaliteiten benoemen en hoe je die kunt inzetten zodat je in een flow-situatie raakt, is voor mij de essentie van dit onderdeel. Het is een aspect waar ik de laatste jaren veel mee bezig ben. Ik weet wat mijn kernkwaliteiten zijn, maar heb moeite om de situatie te creëren waardoor ik deze in een flow-situatie kan toepassen, waardoor ik gemakkelijker, meer ontspannen en effectiever werk. Andersom, als ik in een flow situatie ben, vind ik vaak dat de energie en kracht die dat oplevert onvoldoende terug vloeit in de organisatie waar ik werk. Dat werkt demotiverend voor mij. Ik merk dat ik snel in een fight, flight of freeze situatie terecht kom, en dan kost het weer veel energie om terug te komen in een flow situatie.

Het gaat ook om de relatie met mijn omgeving. De School waar ik werk met zijn organisatie, en bijbehorende cultuur en collega’s waarmee ik samenwerk. Wat ik dit jaar merk is dat mijn kernkwaliteiten sneller opgepikt (en gewaardeerd?)  worden buiten de School. Dat leidt tot allerlei kansen, en ik merk dat ik ontzettend hongerig ben om deze aan te grijpen. Binnen de School vind ik het veel moeilijker om deze situatie te creëren. Er zijn veel meer belemmeringen die er voor zorgen dat ik mijn taken voor mijn gevoel niet lekker kan uitvoeren. Belemmeringen in de organisatie, maar zeker ook in mijzelf.

Stof om weer lekker over te piekeren. Fijn om weer even een vlak leren post te schrijven.