Inlezen over klimaatverandering? Begin hier eens mee

Vorig schooljaar heb ik een onderwijseenheid ontwikkeld voor eerstejaars studenten Mens & Wereld, het leergebiedproject Milieu. Groepen bestaande uit studenten aardrijkskunde, economie, geschiedenis en aardrijkskunde kregen de opdracht om een klimaatdebat te organiseren. De groepen bedachten prikkelende stellingen die te maken hadden met de invloed van de mens op het milieu. Vervolgens moesten de groepjes een mini-debat organiseren, met de opdracht  ‘het publiek’ zo actief mogelijk te laten nadenken over de verschillende kanten van de probleemstelling. De rollen werden verdeeld: voor- en tegenstander, specialisten en een debatleider. Het debat moest volgens een bepaald stramien uitgevoerd worden. Er zaten leuke debatten tussen: de invloed van China, het cradle-to-cradle concept, over weren van scooters in de binnensteden i.p.v. auto’s en uiteraard klimaatverandering – een natuurlijk verschijnsel of schuld van de mens?

Leerdoelen
Om het debat goed voor te bereiden en geen figuur te slaan tijdens het debat, moesten de studenten onderzoek doen naar hun thema: vakverdieping. Door samen te werken in leergebiedverband ontstond er transfer van vakspecifieke kennis tussen de studenten: vakverbreding.  Het debat, wat onlosmakelijk is verbonden met klimaatverandering, zorgt voor een uitdagende context, waar meningsvorming, verdedigen van standpunten en presentatievaardigheden aan bod kwamen. Uiteraard begon de collegereeks met het kijken van An Inconveniant Truth van Al Gore, de perfecte introductie van de collegereeks.

Die ik ga overdragen aan mijn collega’s. Geen ruimte in overvol takenplaatje. Best jammer.

Klimaatverandering stond in mijn opleiding nog niet heel prominent op de agenda. Beetje broeikaseffect, beetje ozonlaag. Wel behoorlijk wat milieukunde en ecologie overigens.  Ik moest me vorig jaar dus snel inlezen in met name het onderwerp klimaatverandering. De film van Al Gore was een flinke hype, en in zijn voetspoor kwamen allerlei boeken, documentaires en websites aan het oppervlak. Dit is wat ik in mijn kast heb staan, zeker geen complete bibliotheek (ook niet heel evenwichtig), maar genoeg om ‘snel’ in te lezen in het thema.

Film/documentaire

1. An Inconveniant Truth, Al Gore (2006)
   Ideale introductie in het onderwerp klimaatverandering en het klimaatdebat. Geeft een helder overzicht van de verschillende factoren die leidden tot klimaatverandering en is een ideale kapstok voor verdere verdieping. Zijn manier van presenteren en argumentatie is interessant, maar moet ook kritisch bekeken worden. Hoewel de film enorm veel betekend heeft voor het klimaatbewustzijn, heeft het ook veel kritiek gekregen (met als tegenreactie bijvoorbeeld de film The Great Global Warming Swindle). Deze film is dus ook een goed startpunt als het gaat om de verschillende standpunten in het debat.
   Bij de DVD is een webquest voor het onderwijs ontwikkeld.
2. Earth, The Power Of The Planet, Dr. Lain Stewart (BBC, 2007)
   Prachtige box bestaande uit 5 DVD’s, gepresenteerd door ‘TV geoloog’ Dr. Lain Stewart. In de context van klimaatverandering laat deze serie zien hoe onze planeet is ontstaan en hoe alle natuurlijke systemen met elkaar verweven zijn. De rol van vulkanisme, atmosfeer, ijs en oceanen en de invloed die ze hebben op het klimaat wordt besproken. Een inhoudelijk verhaal, geen discussie en prachtige beelden. Wat leven we toch op een mooie planeet. Mag niet ontbreken. Lain Stewart is ondertussen al weer op pad, werkt aan een andere serie, nu wel over het klimaatdebat, die vast op DVD zal verschijnen.
3. The Day After Tomorrow (2004)
   Een prettige rampenfilm uit Hollywood. Compleet over de kop, maar er zitten interessante toekomstscenario’s in die los van elkaar wel een kern van waarheid hebben. Leuk om in het voortgezet onderwijs te gebruiken: spectaculaire introductie, wat is waar en wat is fictie? Ik heb een special edition met een extra DVD met wat infotainment over klimaatverandering. Deze film meer inzetten voor de lol, dan voor een afgewogen wetenschappelijk verhaal.
4. The 11th Hour, Leonardo DiCaprio (2007)
   Deze documentaire, verteld en geproduceerd door Leonardo DiCaprio, is een wat onoverzichtelijk en onsamenhangend relaas over de toestand van ons leefmilieu, dat het bijna te laat is voor de mensheid, maar dat we nu nog van koers kunnen veranderen als we stoppen met onze race naar economisch gewin. Een kleine 50 wetenschappers/politici/activisten maken er een wat saai verhaal van. De documentaire kiest echter een standpunt, waar goed over te discussiëren valt. De extra’s (oplossingen, rol godsdienst, hoe wij reageren op een milieuramp) op deze DVD zijn goed bruikbaar in een les.
5. Edward Burtynsky’s Manufactured Landscapes (2006)
   “Roestende, afgedankte tankers, vervuilde rivieren, eindeloze fabriekshallen, immense afvalbergen: de massale industrialisatie heeft vergaande gevolgen voor de aarde. Is ontwikkeling vooruitgang?” (bron: hoes DVD) Deze film is gebaseerd op de foto’s van Edward Burtynsky, bekend om zijn foto’s van door de mens gemaakte landschappen. Mooie plaatjes, en tegelijkertijd confronterend.

Boeken

1. Een Ongemakkelijke Waarheid, Al Gore (Meulenhoff 2006)
   Het boek van de film, niet heel veel toegevoegde waarde. Je kan het wat rustiger bestuderen. Naslagwerkje naast de film. Ook een versie voor jonge kinderen van.
2. De Laatste Generatie, Hoe De Natuur Wraak Neemt Voor Het Broeikaseffect, Fred Pearce (Jan van Arkel, 2007)
   “De aarde glijdt de braadpan in, maar wij kunnen het nog niet echt geloven. Een uitleg die leest als een thriller” (bron: achterzijde boek). Dit is een heftig boekje! Fred Pierce legt heel strak uit hoe de klimaatverandering tot stand is gekomen, welke aanwijzingen er zijn voor een aantal feedbackmechanismen die het klimaat instabieler gaan maken in zeer korte tijd. Echter, geschreven vanuit het standpunt dat het milieu geen zielig slachtoffer is door het handelen van de mens en er prima bovenop komt. Wat voor gevolgen dat voor de mensheid heeft is een ander verhaal. Aanrader! Ligt voor 5 euro in de boekhandel, een aantal studenten hebben vorig jaar dit boekje gekocht en waren oprecht onder de indruk.
3. Hitte, Hoe Voorkomen We Dat De Planeet Verbrandt?, George Monbiot (Jan van Arkel, 2007)
   Terwijl Europa afspreekt in 2020 CO₂ -uitstoot met 20% te verminderen, laat George Monbiot in dit boekje zien hoe je 90% uitstoot kan verminderen in 2030. Een vergaand totaalplan! Innovatief en out-of-the-box. Onder andere wordt er een alternatief cap and trade-systeem besproken. Ook voor 5 euro in de boekhandel te vinden.
4. Zes Graden, Onze Toekomst Op Een Warmere Planeet, Mark Lynas (Jan van Arkel, 2008)
   Weer een uitgave van Jan van Arkel, weer voor 5 euro in de boekhandel. Dit boek ligt nog op de stapel, ik heb het nog niet gelezen. Op de achterflap staat: “Deze graad-voor-graad-gids beschrijft de gevolgen van de opwarming bij 1, 2, 3, 4, 5 en 6°C. Mark Lynas zet als eerste alle wetenschappelijke scenario’s op een rij”. Uitgeverij Jan van Arkel heeft een website hitte.nu, waar je meer informatie over dit en bovenste twee boeken vindt, inclusief extra artikelen en interviews.
5. Hot, Flat, And Crowded, Why The World Needs A Green Revolution – And How We Can Renew Our Global Future, Thomas L. Friedman (Allen Lane, 2008)
   Van de schrijver van The World Is Flat. Geen boek over poolkappen en ijsberen, maar over de gevolgen van ons energiegebruik in een wereld die steeds warmer wordt, die vlakker wordt door globalisatie en informatietechnologie en die vooral steeds drukker wordt met mensen. Niet altijd even samenhangend om te lezen, vanwege vele zijpaden en anekdotes van gesprekken met mensen, maar zeker inspirerend en vooral met een positieve insteek: er zijn hele interessante geopolitieke en economische om onafhankelijk van olie te worden en duurzame energie te gaan gebruiken. Je voelt zijn frustratie dat Amerika niet in staat is om te innoveren en wereldleider te worden op het gebied van duurzame energie, en dus aan alle kanten voorbij gelopen wordt. Zelfs door China! Amerikaans boek, maar ik ben fan!
6. The Complete Idiot’s Guide To Global Warming, Michael Tennesen (Alpha, 2006)
   ‘Nuff said.

Overigens gebruik ik voor de basis van klimaatverandering vakliteratuur, zoals Modern Physical Geography door Strahler en boeken over milieukunde. De bovenstaande bronnen vullen aan, geven voorbeelden, zorgen voor beleving en bewustzijn en zetten je scherp in het debat. Hoewel ik wel van mening ben dat je de standpunten van bovenstaande mensen zeker niet moet onderschatten.

Sites

1. Ik verzamel de webpagina’s over klimaatverandering, die ik tegenkom,  via mijn Delicious: www.delicious.com/jeroenbottema/klimaatverandering. Er is natuurlijk veel meer te vinden.
2. Het is ook zeker de moeite waard om te zoeken en te kijken naar fragmenten uit journaals, trailers, voordrachten, experimenten, etc op YouTube. Deze linkt naar de tag klimaatverandering, climate change levert nog meer op. Kritisch zoeken en kijken is nodig.

Er zijn vast meer suggesties, wat moet je lezen of zien over dit onderwerp? Heeft iemand suggesties, ik lees ze graag!