ICT in de lerarenopleiding: aanbevelingen en inspiratie

Het is al weer een paar weken terug, maar ik wil toch nog verslag doen van de Kennisnet bijeenkomst “ICT in de opleiding, nut of noodzaak?” op 17 november in het Spoorwegmuseum. Helaas heb ik de Hogwarts Express niet kunnen aanschouwen, maar wel gehaald waar ik voor kwam: de stand van zaken met betrekking tot de implementatie van de kennisbasis ICT in de lerarenopleiding. De middag leverde een aantal aanbevelingen op voor integratie van ICT in de opleiding.

Aanbevelingen voor de opleidingen
“Bereiden lerarenopleidingen hun studenten wel goed voor op een onderwijssituatie waarin ICT een belangrijk hulpmiddel kan zijn?” Deze vraag stond centraal in de presentatie van lector Guus Wijngaards. Het lectoraat eLearning heeft in samenwerking met Kennisnet dit jaar in opdracht van het OECD onderzoek (pdf) gedaan naar de stand van zaken op het gebied van ICT in de lerarenopleiding. Wijngaards sprak eerst over zijn beeld van een ideale leersituatie, waar er sprake is van een effectieve docent die:

• gericht is op samenwerking;
• zijn leven lang leert;
• op een creatieve manier omgaat met het curriculum, zodat het onderwijs tot de verbeelding spreekt
• een groot voorstellingsvermogen heeft en buiten bestaande kaders kan denken
• risico’s durft te nemen, bijv. als het gaat om het hebben van vertrouwen in lerenden
• een rolmodel is voor zijn leerlingen/studenten, bijv. als het gaat om een reflectieve houding en global awareness

Wijngaards spreekt ook over de zelfverzekerde student die:

• allerlei technologische vaardigheden beheerst;
• ICT gebruikt om op afstand te kunnen leren;
• ICT als vanzelfsprekend gebruikt, op een creatieve manier en informeel leert;
• in staat is om het gebruik van nieuwe ICT snel eigen te maken;
• aanvoelt wanneer ICT nuttig kan zijn voor leren;
• kan vertellen hoe ICT het leren kan ondersteunen;
• de juiste ICT kiest voor iedere taak;

Ik zou daar aan toe willen voegen, of het tweede punt aanvullen, met het vermogen om zich met behulp van ICT  te verbinden met anderen en samen te werken.

Vanuit het praktijkonderzoek kwam Wijngaards vervolgens met een aantal aanbevelingen voor lerarenopleidingen als het gaat om ICT:

• Vertaal visie naar een realitisch beleidsplan (hij gaf aan weinig scholen te kennen met een realistisch beleidinsplan om ICT te integreren)
• Leg het ICT beheer in professionele handen (als in ICT is niet alleen iets van de voorlopers en de IT-ers, het hoort bij onderwijs en leren)
• Zorg voor breed gedragen innovaties in maakbare stappen
• Blijf voortdurend de prioriteiten herrijken
• Zorg er voor dat de grote middengroep van docenten geen keuze heeft (“zo gaan we ICT inzetten”, deze groep is met de juiste ondersteuning en prikkels bereid om dat te doen)
• Bij sollicitatieprocedures en functioneringsgesprekken: ICT-vaardigheden zijn belangrijk!
• Integreer de kennisbasis ICT competenties
• Zorg voor een didactische helpdesk als het gaat om ICT
• Stuur zelfsturing aan
• Zoek naar bewijskracht: laat onderzoek en onderwijs samengaan

Didactiek in Balans
Alfons ten Brummelhuis presenteerde vervolgens een aantal resultaten uit het het onderzoek Didactiek in Balans Lerarenopleiding 2010. Het blijkt dat lerarenopleidingen ICT middelmatig inzetten. In het onderzoek is het didactisch handelen van de lerarenopleiders gericht op kennisoverdracht en kennisconstructie. Bij beide is gekeken naar met en zonder ICT. Het blijkt dat:

• kennisoverdracht zonder gebruik van ICT komt het vaakst voor
• kennisconstructie zonder ICT komt meer voor, maar wel minder dan kennisoverdracht zonder ICT
• kennisoverdracht en -constructie met ICT komt minder vaak voor dan zonder ICT, de inzet wordt getypeerd als ‘af en toe’ en ’tamelijk vaak’.

Ten Brummelhuis geeft aan dat de ambities van de opleiders iets verder gaan, als in: de intentie om vaker aandacht te besteden aan kennisoverdracht en – constructie met ICT. Ten Brummelhuis: “Dat ambitieniveau mag hoger!”

Ten Brummelhuis hield  in zijn presentatie een pleidooi om in het onderwijs meer op zoek te gaan naar de bewijskracht van de meerwaarde van ICT in het onderwijs. Hij gebruikte hiervoor een plaatje van een een kennispiramide (zie ietwat vage afbeelding hieronder), met bovenin de vormen van bewijs over wat werkt. Kijk je naar de resultaten van het onderzoek dan zitten we nog te veel onderin de piramide, afhankelijk van enthousiaste voorlopers. Ten Brummelhuis: “We moeten naar de top, zodat we op basis van onderzoek kunnen stellen: er is eigenlijk geen reden om bepaalde ICT niet in te zetten!”.

Kennisbasis ICT
De rest van de middag stond in het teken van het uitwisselen van kennis er ervaringen door aan te schuiven aan verschillende thema-tafels. De eerste ronde koos ik voor de tafel “Kennisbasis ICT“. De vertegenwoordigers van de verschillende lerarenopleidingen gaven aan hoe het stond met de invoering van deze kennisbasis. Wat punten die ter tafel kwamen:

• de meeste opleidingen zijn dit schooljaar gestart, of bereiden voor voor schooljaar 2011-2012 (rond 2014-2015 komen de eerste startbekwame docenten die de kennisbasis ICT beheersen);
• de PABO’s kijken naar de ADEF-kennisbasis ICT en kijken naar een ‘vertaling‘;
• de kennisbasis ICT als instrument om docenten uit hun isolement te halen en te verbinden met het werkveld en student;
• één opleiding koppelende de  implementatie aan een project waar het herontwerp van onderwijs centraal staat;
• zorg dragen voor basiscursussen instrumentele vaardigheden, rest van kennisbasis koppelen aan stagepraktijk (wat mij betreft in de vorm van bijeenkomsten gecombineerd met flexibel online aanbod);
• didactiek is uitgangspunt: TPACK;
• één opleiding stelt ICT praktijkonderzoek verplicht;
• studenten presenteren bewijsmateriaal kennisbasis in hun portfolio (daar is een ICT-paragraaf in opgenomen);
• implementatiestrategie: neem docenten en studenten beide mee in dit traject (daar ontkomen we niet aan);
• gebruik maken van ICT vakcoaches, die collega’s gericht ondersteunen;
• vanuit het werkveld denken: kennisbasis opnemen in kenmerkende beroepssituaties;

De lerarenopleiding waar ik werk start in begin 2011 met de implementatie. Een aantal van bovenstaande punten komen ook terug in onze plannen. Herkenbaar zijn de punten als het betrekken van het werkveld, de kennisbasis als professionaliseringsinstrument van de opleiders (en wat mij betreft dus ook het werkveld), didactiek als uitgangspunt (TPACK) en de koppeling van de kennisbasis aan de praktijk, door bijv. het formuleren van kenmerkende beroepssituaties.

Een vruchtbare middag, goed om de positie van ICT in de opleiding weer scherp te krijgen, en de aanbevelingen en ervaringen mee te nemen in de plannen! Nu vooral doen!

Jammer, dat ik de Hogwarts Express heb gemist, had graag gezien hoe de kennisbasis ICT op Hogwarts/Zweinstein is geïmplementeerd.