Op de Onderwijs Research Dagen 2015 presenteerde Hannelore Montrieux haar onderzoek (Montrieux et al, 2014) naar de rol van de docent bij de implementatie van iPads op een school voor secundair onderwijs in Vlaanderen. In het onderzoek maakt Montrieux onderscheid in twee groepen docenten: de ‘instrumentele docenten’ en de ‘innovatieve docenten’. Het onderzoek illustreert op een mooie manier dat succesvolle implementatie van ICT, in dit geval tablets, in grote mate bepaald wordt door de docent, en zijn of haar opvattingen over de rol van ICT in het onderwijs en dat innovatieve inzet van ICT door docenten een transformatief leerproces is.
De rol van docenten bij onderwijsinnovatie
Er is veel geschreven over de rol van docenten bij de implementatie van technologie. De opvattingen van docenten over de inzet van ICT en onderwijs zijn hierin sterk bepalend, waarin we vaak onderscheid maken tussen docenten met een meer traditionele opvatting gericht en docenten met een meer constructivistische opvatting. Bij de eerste groep is er meer sprake van inzet van ICT ten behoeve van kennisoverdracht, bij de tweede groep is er meer sprake van inzet van ICT ten behoeve van kennisconstructie. Hoewel, ook bij docenten met overwegend constructivistische opvattingen over onderwijs is vaak sprake van ’traditionele’ inzet van ICT. De implementatie van ICT vraagt van een docent dat hij naast het aanleren van nieuwe instrumentele vaardigheden ook nadenkt over zijn manier van lesgeven. Daar zijn docenten onzeker over, geeft Montrieux aan, en dat vraagt dus professionalisering.
Technology-push
De implementatie van ICT in het onderwijs kan docenten stimuleren om na te denken over andere opvattingen over leren en onderwijs, de rol van technologie daarin, en wat dat vraagt aan aanpassingen van hun eigen professionale rol. In het artikel worden o.a. onderzoeken van Burden et al (2012). en Clark & Lucin (2013) aangehaald, interessante kost voor de ’tablet-implementeerders’ onder ons. In deze onderzoeken geven betrokken docenten aan dat ze door het gebruiken van de tablets hun eigen technologische vaardigheden ontwikkelden maar ook de beschikking kregen over een breder pallet aan leeractiviteiten die ze konden inzetten, meer mogelijkheden kregen om te differentiëren en meer het actief leren van leerlingen na gingen streven. In sommige gevallen verkennen docenten alternatieve activiteiten, die voorheen, zonder tablet, niet mogelijk waren. Hierbij is de perceptie van de docent over de inzet van ICT en onderwijs weer sterk bepalend.
Instrumentele- en innovatieve docenten
Het onderzoek betreft een enkele case study waar door middel van focusgroep-sessies studenten en docenten zijn bevraagd over de rol van docenten bij de implementatie van de tablets op de school. In de beschrijving van de resultaten wordt onderscheid gemaakt tussen twee groepen docenten: instrumentele docenten en innovatieve docenten.
De groep instrumentele docenten zien vooral praktische voordelen in het gebruiken van de tablet, maar integreren de iPad verder niet in hun didactiek: de tablet als ‘een boek achter glas’ (sla je iPad open op bladzijde 87). Sommige van deze docenten zijn teleurgesteld in het aanbod van digitale methodes, en vallen terug op de traditionele methodes. Volgens de leerlingen besteden deze docenten weinig aandacht aan de didactische mogelijkheden van de tablet in de les. Leerlingen geven ook aan, en docenten bevestigen dat, dat een aantal docenten bang is om de controle over de les te verliezen vanwege het feit dat alle leerlingen een tablet voor zich hebben met daarmee de altijd aanwezige verleiding van de social networksites. Het gevolg is dat docenten hun klassenmanagement nog strakker gaan organiseren. De implementatie van de tablet heeft bij ‘instrumentele docenten’ het gevolg dat hun conservatieve opvatting over onderwijs versterkt wordt.
De innovatieve docenten geven aan dat zij hun onderwijs aanpassen om zo de meerwaarde van de tablet te benutten voor het leren en lesgeven, waarin zij een begeleidende rol als docent aannemen. Zij experimenteren meer met de didactische mogelijkheden, proberen allerlei authentieke leersituaties te creëren waarin het actief leren van de leerlingen centraal staat. De inzet van de tablet is volgens deze groep gericht op het stimuleren van hogere denkvaardigheden. Deze groep geeft aan dat de inzet van ICT vraagt om het herontwerpen van leerpraktijken, en hoewel dit proces veel energie kost, is het ook interessant en een investering voor de toekomst.
Professionalisering
Uit het onderzoek blijkt de noodzaak voor professionalisering. De leerlingen geven aan dat er grote verschillen zijn tussen docenten wat betreft de bekwaamheid. Met name de oudere leerlingen geven aan dat er in de professionalisering aandacht moet zijn over mogelijkheden en apps die gericht zijn op interactie en actief leren. Ook denken zij dat hun docenten meer tijd nodig hebben om deze vaardigheden te leren beheersen zodat zij de tablet effectief kunnen inzetten. Docenten verschillen van mening over professionalisering. Sommige geven aan behoefte te hebben aan meer uitleg over de didactische inzet van de tablet en zien mogelijkheden in de onderlinge uitwisseling van kennis en voorbeelden. Anderen hebben de energie niet voor extra trainingen, terwijl weer anderen aangeven zelf trainingen te verzorgen op andere scholen. Zowel leerlingen als docenten concluderen dat een ‘competent IT-team’ een kritische factor is dat bijdraagt aan een succesvolle implementatie van de innovatie.
Reflectie
Het artikel beschrijft een veldonderzoek met resultaten die zeer herkenbaar zijn. We weten dat de implementatie van iPads geen tovertokje is voor onderwijsvernieuwing, en dat een onderwijsgedreven innovatie een complex verhaal is. Daarbij spelen veel factoren een rol, waarbij dit onderzoek zich richt op de factor docent. Ik kan mij wel vinden in de indeling van docenten, hoewel je wel aandacht moet hebben voor de grijstinten in dergelijke categoriseringen. Wat mij onvoldoende duidelijk wordt is of de opvattingen over eigen professionaliseren ook overeenkomen met de categorisering. De innovatieve docenten lijken een ontwikkelingsgerichte mindset te hebben, maar hoe zit dat met de instrumentele docenten? Welke voorkeuren hebben beide groepen als het gaat om type professionalisering?
Montrieux, H., Vanderlinde, R., Courtois, C., Schellens, T., & De Marez, L. (2014). A Qualitative Study about the Implementation of Tablet Computers in Secondary Education: The Teachers’ Role in this Process. Procedia – Social and Behavioral Sciences, 112, 481–488. Retrieved from http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1877042814012099